ﻓﮑﺮ ﻧﺎﺯﮎﻏﻤﻨﺎﮎ
ﺗﺄملی ﺩﺭ ﻣﻌﻨﺎی ﻏﻢ ﺩﺭ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺳﻬﺮﺍﺏ ﺳﭙﻬﺮی
دکتر سروش دباغ
ﻣﻨﺒﻊ: روزﻧﺎﻣﻪ اﻋﺘﻤﺎد، ﺿﻤﯿﻤﻪ روزﻧﺎﻣﻪ، ﺷﻨﺒﻪ، 7 آﺑﺎنﻣﺎه 1390
۱. «ﻏﻢ» از اﺣﻮال اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ. ﻣﺎ از آن ﺣﯿﺚ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﻢ دﭼﺎر اﺣﻮاﻟﯽ میشویم ﮐﻪ
ﻇﺎﻫﺮًا ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ ﮐﻪ روی اﯾﻦ ﮐﺮه ﺧﺎﮐﯽ ﻣﯽزﯾﻨﺪ (ﮔﯿﺎﻫﺎن و حیوانات..) از آن
ﺑﯽﺑﻬﺮه اﻧﺪ؛ اﺣﻮاﻟﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻏﻢ، ﺷﺎدي، آرزو، ﻧﻔﺮت، اﺿﻄﺮاب، دﻟﻬﺮه، ﯾﺄس، مرگ آﮔﺎﻫﯽ...
ﺻﺮﻓًﺎ در ﻣﯿﺎن آدﻣﯿﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد. ﻫﻤﻪ
ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﭼﻨﺪ ﺻﺒﺎﺣﯽ در اﯾﻦ ﺟﻬﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻬﺎﯾﺘًﺎ روی در ﻧﻘﺎب ﺧﺎك ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ؛
اﻣﺎ اﻧﺴﺎن، ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﺎﻟﯿﺴﺖ (معتقد به اصالت وجود)، ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ
ﻣﯽﻣﯿﺮد و ﺑﻪ ﻧﯿﺴﺘﯽ و زوال خوﯾﺶ آﮔﺎﻫﯽ و اﻟﺘﻔﺎت دارد. در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل، اﺿﻄﺮاب داﺷﺘﻦ، آرزو ﮐﺮدن و ﻏﻢ ﺧﻮردن
ﻧﯿﺰ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت و رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد.
ﻋﻤﻮم اﻧﺴﺎنﻫﺎ در زﻧﺪﮔﯽ آرزوﻫﺎ و ﺗﻤﻨﺎﻫﺎﯾﯽ دارﻧﺪ و از ﭘﯽ ﻣﺤﻘﻖ ﮐﺮدن آﻧﻬﺎ
روان می ﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﺮﺧﯽ از روزﻫﺎ ﺷﺎد و ﻣﺒﺘﻬﺞاﻧﺪ و دﯾﮕﺮ روزﻫﺎ ﻏﻤﮕﯿﻦ و ﻣﺄﯾﻮس و ﻓﺴﺮده؛
ﻧَﻔَﺴﯽ رﻫﺰن و ﻏﻮﻟﻨﺪ ﻧَﻔَﺴﯽ ﺗُﻨﺪ و ﻣﻠﻮﻟﻨﺪ
و ﻧَﻔَﺴﯽ زﯾﻦ دو ﺑُـﺮون ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﺑﺎم ﺑﻠﻨﺪﻧﺪ
ﺳﻬﺮاب ﺳﭙﻬﺮی در "ﻫﺸﺖ ﮐﺘﺎب" از اﯾﻦ اﺣﻮال اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﭘﺮده ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺄﻣﻼت ﺧﻮﯾﺶ را در اﯾﻦ ﺑﺎب ﭘﯿﺶ ﭼﺸﻢ
دﯾﮕﺮان ﻗﺮار داده اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﯽﮐﻮﺷﻢ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻏﻢ در ﻧﻈﺎم ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺳﭙﻬﺮی
ﭘﺮداﺧﺘﻪ، ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ اﺷﻌﺎر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن او در ﻫﺸﺖ ﮐﺘﺎب دو ﻣﻌﻨﺎی ﻏﻢﺧﻮردن را از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ
ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻪ، ﻧﮑﺎﺗﯽ را ﭘﯿﺮاﻣﻮن آﻧﻬﺎ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﻮم.
۳. ﺧﻮﺑﺴﺖ اﺑﺘﺪا ﻣﻌﻨﺎی
ﻧﺨﺴﺖ ﻏﻢﺧﻮردن را در ﻧﻈﺮ آورﯾﻢ. ﺳﭙﻬﺮی در
ﮐﺘﺎب «ﻣﺮگ رﻧﮓ» از ﻏﻤﯽ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﻢ ﻋﻨﺎن ﺑﺎ ﯾﺄس و ﻓﺴﺮدﮔﯽ و ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ و ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ
در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه اﺳﺖ، ﻏﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ و ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﯽ و ﺣﺴﺮت و ﺗﻤﻨﺎﻫﺎی ﺑﺮﻧﯿﺎﻣﺪﻧﯽ و
ﻧﺎاﻣﯿﺪی ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ و ﺷﺨﺺ را در ﻫﻢ ﻓﺮو ﻣﯽﮐﻮﺑﺪ و آﯾﻨﺪه ای ﻣﺒﻬﻢ و ﺑﯽﻓﺮوغ را ﭘﯿﺶ روی
او ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ:
ﻧَﻔَﺲ آدمﻫﺎ
ﺳﺮﺑﻪﺳﺮ اﻓﺴﺮده اﺳﺖ
روزﮔﺎری اﺳﺖ در اﯾﻦ ﮔﻮﺷﻪ
ﭘﮋﻣﺮده ﻫﻮا
ﻫﺮ ﻧﺸﺎﻃﯽ ﻣُﺮده اﺳﺖ
دﺳﺖ ﺟﺎدوﯾﯽ ﺷﺐ
در ﺑﻪ روی ﻣﻦ و ﻏﻢ
ﻣﯽﺑﻨﺪد
ﻣﯽﮐﻨﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻼش
او ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽﺧﻨﺪد
...دﯾﺮﮔﺎﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻣﻦ
ﻫﻤﻪ را
رﻧﮓ ﺧﺎﻣﻮﺷﯽ در ﻃﺮح ﻟﺐ
اﺳﺖ
ﺟﻨﺒﺸﯽ ﻧﯿﺴﺖ در اﯾﻦ
ﺧﺎﻣﻮﺷﯽ
دﺳﺖﻫﺎ، ﭘﺎﻫﺎ در ﻗﯿﺮِ ﺷﺐ
اﺳﺖ
(ﻣﺮگ رﻧﮓ، «در ﻗﯿﺮ ﺷﺐ»)
ﺗﯿﺮﮔﯽ ﻣﯽآﯾﺪ
دﺷﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮد آرام
ﻗﺼﻪ رﻧﮕﯽ روز
ﻣﯽرود رو ﺑﻪ ﺗﻤﺎم
ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﭘﮋﻣﺮده اﺳﺖ
ﺳﻨﮓﻫﺎ اﻓﺴﺮده اﺳﺖ
رود ﻣﯽﻧﺎﻟﺪ
ﺟﻐﺪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ
ﻏﻢ ﺑﯿﺎوﯾﺨﺘﻪ ﺑﺎ رﻧﮓ ﻏﺮوب
ﻣﯽﺗﺮاود ز ﻟﺒﻢ ﻗﺼﻪ ﺳﺮد
دﻟﻢ اﻓﺴﺮده در اﯾﻦ ﺗﻨﮓ
ﻏﺮوب
(ﻫﻤﺎن، « رو ﺑﻪ ﻏﺮوب»)
ﺷﺐ ﺳﺮدی اﺳﺖ، و ﻣﻦ
اﻓﺴﺮده
... ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺗﻨﻬﺎ، از ﺟﺎده
ﻋﺒﻮر
دور ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ز ﻣﻦ آدمﻫﺎ
ﺳﺎﯾﻪای از ﺳﺮ دﯾﻮار ﮔﺬﺷﺖ
ﻏﻤﯽ اﻓﺰود ﻣﺮا ﺑﺮ ﻏﻢﻫﺎ
... ﻫﺮ دم اﯾﻦ ﺑﺎﻧﮓ
ﺑﺮآرم از دل
واي، اﯾﻦ ﺷﺐ ﭼﻘﺪر ﺗﺎرﯾﮏ
اﺳﺖ !
ﺧﻨﺪه ای ﮐﻮ ﮐﻪ ﺑﻪ دل
اﻧﮕﯿﺰم؟
ﻗﻄﺮه ای ﮐﻮ ﮐﻪ ﺑﻪ درﯾﺎ
رﯾﺰم؟
ﺻﺨﺮه ای ﮐﻮ ﮐﻪ ﺑﺪان
آوﯾﺰم؟
ﻣﺜﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺐ ﻧﻤﻨﺎك
اﺳﺖ
دﯾﮕﺮان را ﻫﻢ ﻏﻢ ﻫﺴﺖ ﺑﻪ
دل
ﻏﻢ ﻣﻦ، ﻟﯿﮏ، ﻏﻤﯽ ﻏﻤﻨﺎك
اﺳﺖ
(ﻫﻤﺎن، « ﻏﻤﯽ ﻏﻤﻨﺎك»)
ﻋﻤﻮم آدﻣﯿﺎن در زﻧﺪﮔﯽ
ﺣﺴﺮتﻫﺎی ﻓﺮوﺧﻮرده و ﺗﻤﻨﺎﻫﺎی ﺑﺮﻧﯿﺎﻣﺪه و ﻧﺎﮐﺎﻣﯽﻫﺎی ﭼﻨﺪی را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ اﻋﻢ از
ﺗﻤﻨﺎﻫﺎ و آرزوﻫﺎی ﺷﺨﺼﯽ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ. ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﺮﯾﺰ و ﮔﺰﯾﺮی
از ﻧﺎﮐﺎﻣﯽﻫﺎ، ﺷﮑﺴﺖﻫﺎ و ﺑﺪاﻗﺒﺎﻟﯽﻫﺎ در زﻧﺪﮔﯽ اﯾﻦ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ و اﮐﺜﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ از اﯾﻦ
اﻣﻮر ﺑﯽﻧﺼﯿﺐ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ. ﺳﭙﻬﺮی در دﻓﺎﺗﺮ ﻧﺨﺴﺖ
ﻫﺸﺖ ﮐﺘﺎب ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ را از ﻏﻢﺧﻮردن ﻣﺮاد ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﺣﻮال اﯾﻦﭼﻨﯿﻨﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ آﻓﺘﺎب
ﻣﯽاﻓﮑﻨﺪ؛ اﺣﻮاﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ زﯾﺴﺖ-ﺟﻬﺎن ﺷﺎﻋﺮ و ﻓﻀﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽـاﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﺮان در دﻫﻪﻫﺎی
ﺳﯽ و ﭼﻬﻞ ﺷﻤﺴﯽ اﺳﺖ. ﻋﺮﻓﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻣﻮﻟﻮی
وﺣﺎﻓﻆ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻏﻢﺧﻮاری ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻬﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و آﻧﺮا ﻣﺬﻣﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ:
ﺑـﺎده ﻏﻤﮕﯿﻨـﺎن ﺧﻮرﻧﺪ و ﻣـﺎ ز ﻣﯽ ﺧﻮشدلﺗﺮﯾـﻢ
رو ﺑﻪ ﻣﺤﺒـﻮﺳـﺎن ﻏﻢ ده ﺳـﺎﻗـﯿﺎ اﻓﯿـﻮن ﺧـﻮﯾﺶ
ﺧـﻮن ﻣـﺎ ﺑـﺮ ﻏﻢ ﺣـﺮام و ﺧﻮن ﻏـﻢ ﺑـﺮ ﻣـﺎ ﺣـﻼل
ﻫﺮ ﻏﻤﯽ ﮐُﻮ ﮔِـﺮد ﻣﺎ ﮔﺮدﯾﺪ ﺷﺪ در ﺧﻮن ﺧﻮﯾﺶ
ﺑـﺎده ﮔﻠﮕــﻮﻧﻪ ﺳﺖ ﺑـﺮ رﺧـﺴـﺎر ﺑﯿﻤـــﺎران ﻏــﻢ
ﻣﺎ ﺧﻮش از رﻧﮓ ﺧﻮدﯾﻢ وﭼﻬﺮهی ﮔﻠﮕﻮنﺧﻮﯾﺶ
(دﯾﻮان ﺷﻤﺲ، ﻏﺰل۱۹۱)
ﺑﺸﻨﻮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ز ﻏـﻢ آزاده ﮐﻨﯽ
ﺧـﻮن ﺧـﻮری ﮔـﺮ ﻃﻠـﺐ روزی ﻧﻨﻬــﺎده ﮐﻨﯽ
(دﯾﻮان
ﺣﺎﻓﻆ، ﻏﺰل ۴۸۱)
ﻏـﻢ دﻧـﯿـﺎی دﻧـﯽ ﭼـﻨﺪ ﺧﻮری ﺑـﺎده ﺑﺨﻮر
ﺣـﯿـﻒ ﺑﺎﺷـﺪ دل داﻧـﺎ ﮐﻪ ﻣﺸـﻮش ﺑﺎﺷﺪ
(دﯾﻮان ﺣﺎﻓﻆ، ﻏﺰل ۱۵۹)
ﺑﻨﺎ ﺑﺮ رأی اﯾﺸﺎن، اﯾﻦ
ﻧﻮع از ﻏﻢﺧﻮردن ﻫﻢﻋﻨﺎن ﺑﺎ ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﯽ و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ و ﻣﻼﻟﺖ و ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ و از اﯾﻦرو ﻣﺬﻣﻮم
و ﻓﺮوﻧﻬﺎدﻧﯽ. وﻗﻮع ﺑﺴﯿﺎری از اﻣﻮر در اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﯿﺮون از اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺎﺳﺖ: ﻣﺮد و زن ﺑﻮدن، رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ، ﻣﺎدر و ﭘﺪر، ﺑﻬﺮهﻫﻮﺷﯽ،
ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﺎﻧﻮاده و... را ﻫﯿﭻﮐﺲ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ؛ اﯾﻦ اﻣﻮر
ﻏﯿﺮاﺧﺘﯿﺎری و داده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺜﯿﺮی از ﻣﺎ از آﻧﭽﻪ ﻧﺼﯿﺐ ﺑﺮده اﯾﻢ و ﺑﺎ آن
ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه اﯾﻢ، رﺿﺎﯾﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ، اﻧﻮاع ﺗﻠﺨﯽﻫﺎ و ﯾﺄسﻫﺎ و ﻧﺎﮐﺎﻣﯽﻫﺎ و درﺷﺘﯽﻫﺎ را
ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﯿﻢ، اﻣﺎ ﭼﺎره ی آن از ﻧﻈﺮ ﻋﺮﻓﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻣﻮﻟﻮی و ﺣﺎﻓﻆ، ﻣﻐﻤﻮمﺷﺪن و
ﺣﺴﺮتﺧﻮردن و آهﮐﺸﯿﺪن ﻧﯿﺴﺖ، ﮐﻪ اﯾﻦﮐﺎر ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻃﻠﺐ روزی ﻧﻨﻬﺎدهﮐﺮدن و ﻏﻢﺧﻮردن و
ﭘﺮﯾﺸﺎنﺷﺪن اﺳﺖ. آﺗﺶزدن در ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ و
ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﯽ و ﻏﻢﻧﺨﻮردن از ﻣﻘﻮﻣﺎت ﺳﻠﻮك اﺳﺖ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﯽ و ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﯽ:
ﺑﺮو ای ﺗﻦ ﭘﺮﯾﺸﺎن ﺗﻮ و آن دل ﭘﺸﯿﻤﺎن
ﮐﻪ ز ﻫـﺮ دو ﺗﺎ ﻧﺮﺳـﺘﻢ دل دﯾﮕـﺮم ﻧﯿﺎﻣﺪ
(دﯾﻮان ﺷﻤﺲ، ﻏﺰل ۱۳۰)
ﭼـﻮن ﺑـﻪ ﻏﺎﯾﺖ ﺗﯿـﺰ ﺷﺪ اﯾﻦ ﺟـﻮ روان
ﻏــﻢ ﻧـﭙــﺎﯾــﺪ در ﺿــﻤــﯿـﺮ ﻋـــﺎرﻓــﺎن
(ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻌﻨﻮي، ۳۳۰۶/۲)
ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﺿﻤﯿﺮ ﻋﺎرف آنﻗﺪر
ﭼﺎﻻك و روان اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﻢ در آن ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ و ﻧﻤﯽﭘﺎﯾﺪ و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ را واﭘﺲ ﻣﯽﻧﻬﺪ و ﭘﯽدرﭘﯽ
ﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد و در «ﺣﻮﺿﭽﻪ اﮐﻨﻮن» زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ دﻓﺎﺗﺮ ﻧﺨﺴﺖ ﻫﺸﺖ
ﮐﺘﺎب ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ، روزﮔﺎری آﺳﻤﺎن ﺿﻤﯿﺮِ ﺳﭙﻬﺮی اﺑﺮی و ﯾﺄس آﻟﻮد ﺑﻮده و او در ﭼﻨﺒﺮه
ﻏﻢ ﮔﺮﻓﺘﺎر. اﻣﺎ او رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ از اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد و در ﺳﯽوﺷﺶ ﺳﺎﻟﮕﯽ و ﻫﻨﮕﺎم
ﺳﺮاﯾﺶ «ﺻﺪای ﭘﺎی آب» دﭼﺎر ﺗﺤﻮل اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺷﺪه؛ ﻏﻢﺧﻮردن ﻫﻢﻋﻨﺎن ﺑﺎ ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﯽ
و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ را ﮐﻨﺎر ﻧﻬﺎده و از ﺧﺮﺳﻨﺪی، ﺧﺸﻨﻮدی، در ﺻﻠﺢ ﺑﻮدن ﺑﺎ ﺟﻬﺎن، اﺑﻦاﻟﻮﻗﺖ ﺑﻮدن
و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎدن ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﺪان ﻧﯿﻨﺪﯾﺸﯿﺪن و ﻓﺮاﭼﻨﮓ آوردن ﻃﺮاوت و ﺗﺎزﮔﯽ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن
ﻣﯽآورد:
ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﯿﺒﯽ ﺧﺸﻨﻮدم
و ﺑﻪ ﺑﻮﯾﯿﺪن ﯾﮏ ﺑﻮﺗﻪی
ﺑﺎﺑﻮﻧﻪ
ﻣﻦ ﺑﻪ ﯾﮏ آﯾﻨﻪ، ﯾﮏ ﺑﺴﺘﮕﯽ
ﭘﺎك ﻗﻨﺎﻋﺖ دارم
.. ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﻓﻀﺎﯾﯽ
زﻧﺪه
ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﺮغ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﺪ
ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﺎد ﻧﻤﯽآﯾﺪ
ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﭘﻨﺠﺮه ی ﺳﺒﺰ
ﺻﻨﻮﺑﺮ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ
ﭘﺸﺖ ﺳﺮ روی ﻫﻤﻪ ﻓﺮﻓﺮهﻫﺎ
ﺧﺎك ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ
ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﺴﺘﮕﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺖ
... ﻟﺐ درﯾﺎ ﺑﺮوﯾﻢ
ﺗﻮر در آب ﺑﯿﻨﺪازﯾﻢ
و ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﻃﺮاوت را از آب
... ﺑﺪ ﻧﮕﻮﯾﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻬﺘﺎب
اﮔﺮ ﺗﺐ دارﯾﻢ
(ﻫﺸﺖ ﮐﺘﺎب، «ﺻﺪای ﭘﺎی آب»)
ﺷﺎﻋﺮي ﮐﻪ از ﻇﻠﻤﺖ و
ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺷﺐ ﻋﻤﯿﻘًﺎ ﺷﮑﻮه و ﮔﻠﻪ ﻣﯽﮐﺮد، ﺷﺒﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﯾﻪ ﺳﯿﺎه آن ﮐﻞ زﻧﺪﮔﯽ را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ؛
اﮐﻨﻮن از ﺑﻮﯾﯿﺪن ﺑﻮﺗﻪ ﺑﺎﺑﻮﻧﻪ ﺧﺸﻨﻮد و دلﺷﺎد اﺳﺖ و ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﯾﮏ دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ ﭘﺎك ﮐﻪ در
راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن دو اﻧﺴﺎن ﻣﺘﺠﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﻗﻨﺎﻋﺖ ﮐﺮده و ﺑﺎ ﺟﻬﺎن و آﻧﭽﻪ در آن ﻣﯽﮔﺬرد، ﺑﺮ ﺳﺮ
ﻣﻬﺮ اﺳﺖ. اﮔﺮ ﻫﻢ ﺗﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و اﺣﻮاﻟﺶ ﻧﺎﺧﻮش ﻣﯽﺷﻮد، زﻣﯿﻦ و زﻣﺎن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻤﯽدوزد و
رو ﺗﺮش ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻬﺘﺎب ﺑﺪ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ.
۳. ﺳﭙﻬﺮی در ﻫﺸﺖ ﮐﺘﺎب،
ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻏﻢﺧﻮردن در ﻣﻌﻨﺎي ﯾﺎد ﺷﺪه، ﻧﻮع دﯾﮕﺮي ازﻏﻢﺧﻮردن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ
ﮐﺸﯿﺪه؛ ﻏﻢ ﺧﻮردﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﺷﺖ ﺳﻮگﻧﺎك
زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ و ﮔﻮﯾﯽ «ﺗﺎ ﺑﻪ اﺑﺪ ﺷﻨﯿﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ».
اﯾﻦ ﺗﻠﻘﯽ از ﻏﻢﺧﻮردن در ﺳﺮاﯾﺶ «آوار آﻓﺘﺎب» و «ﺷﺮق اﻧﺪوه» ﺳﺮ ﺑﺮ ﻣﯽآورد و در
«ﻣﺴﺎﻓﺮ» ﺑﻪ اوج ﻣﯽرﺳﺪ. اﯾﻦ ﻏﻢﺧﻮردن ﺑﺎ
ﻏﻢﺧﻮردن ﻣﺘﻌﺎرفِ ﻧﻮع ﻧﺨﺴﺖ ﻓﺮﺳﻨﮓﻫﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد؛ ﻏﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان آن را «ﻏﻢ ﺳﺒﺰ» ﻧﺎﻣﯿﺪ و ﻧﺼﯿﺐ
ﻧﻮادری ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﮐﺜﯿﺮی از آدﻣﯿﺎن ﺑﻪ ﮐﺮٌات در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻏﻢﺧﻮردن ﻣﺘﻌﺎرف را
ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده اﻧﺪ، ﻏﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آن را « ﻏﻢ ﺳﯿﺎه» ﻧﺎﻣﯿﺪ. ﻏﻢ ﺳﯿﺎه ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﻣﻮری اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﻋﻤﻮم
آدﻣﯿﺎن ﺟﺎری و ﺳﺎری اﺳﺖ و ﻋﻠﯽاﻻﺻﻮل ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻢ ﯾﺎ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺷﻮد و از ﻣﯿﺎن رﺧﺖ
ﺑﺮﺑﻨﺪد؛ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﻏﻢ ﺳﺒﺰ ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ و اﺑﺪی اﺳﺖ و ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ وﺟﻪ ﺗﺮاژﯾﮏ
زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮگ آﮔﺎه ﺷﺪن و ﺗﻔﻄﻦﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ زوال و ﻧﯿﺴﺘﯽ ﺣﺘﻤﯽ اﻧﺴﺎن و ﺳﺨﺘﯽ ﻓﺮاﭼﻨﮓ آوردن
ﮔﻮﻫﺮ ﺣﻘﯿﻘﺖ و وﺻﺎل اﺳﺖ. ﺳﭙﻬﺮي ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور
اﺳﺖ ﮐﻪ وﺻﻞ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ، ﭼﺮا ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪای ﻫﺴﺖ؛ ﻏمِ ﺳﺒزِ اﺻﯿﻞ از ردٌ وﺣﺪت و ﯾﮑﯽ
ﺷﺪن ﺳﺎﻟﮏ ﺑﺎ اﻣﺮ ﺑﯿﮑﺮان و ﻣﺴﺘﺤﯿﻞ ﺷﺪن در آن ﻧﺸﺄت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺑﻨﯿﺎدیﺗﺮﯾﻦ و
اﺻﯿﻞﺗﺮﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ذﻫﻦ ﺧﻠﺠﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﺮ ﺑﺮ ﻣﯽآورد: آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺣﻘﯿﻘﺖ
ﺑﺮﯾﻨﯽ را در اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﯾﺎﻓﺖ و از ﺑﺴﺮ ﺑﺮدن ﺑﺎ آن ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺑﻮد، آﻧﭽﻪ در ادﯾﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ
ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺧﺪا از آن ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد؟ آﯾﺎ دﻧﯿﺎی
ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺟﺎﻧﯽ دارد؛ ﺟﺎنِ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ ورای اﯾﻦ ﻇﻮاﻫﺮ و ﮐﺜﺮات ﺑﺘﻮان از آن ﺳﺮاﻏﯽ ﮔﺮﻓﺖ؟
ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد واﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﮐﻮر و ﮐﺮ، و
ﻧﻐﻤﻪ ﻣﻌﻨﻮی ﮔﻮشﻧﻮازی در ﻓﻀﺎی آن ﻧﻤﯽﭘﯿﭽﺪ؟ درﺑﺎره ﻣﻌﻨﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ؟ ﻫﺪف از اﯾﻦ ﺧﻮردن و ﺧﻮاﺑﯿﺪن و ﺑﺮﺧﺎستنِ روزاﻧﻪ
ﺑﺮای ﺳﺎﻟﯿﺎن ﻣﺘﻤﺎدی و اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﭼﻨﺪ و ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺟﺪی
ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻧﺪﮔﯽ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﺮك ﮐﺮدن اﯾﻦ ﺳﺮای ﺧﺎﮐﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟ آﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎی زﻧﺪﮔﯽ در دل ﺟﻬﺎن
ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺑﻪ ودﯾﻌﺖ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه و ﻓﺮاﭼﻨﮓ آوردﻧﯽ اﺳﺖ ﯾﺎ رد ﭘﺎﯾﯽ از آن را ﻧﻤﯽﺗﻮان در
اﻃﺮاف ﺳﺮاغ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎﯾﺪ آن را ﺟﻌﻞ ﮐﺮد؟ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن
ﺟﺪی ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر ﻫﻢﻋﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻮﻟﯽﺷﺪن «ﻫﺮاس ﺑﺰرگ» و « ﺗﺮﺳﯽ ﺷﻔﺎف» ﺑﺮ ﺷﺨﺺ اﺳﺖ و او
را در ﮐﺎم ﺧﻮد ﻣﯽﮐﺸﺪ و ﻣﺘﺤﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻏﻤﮕﯿﻦ ﻣﯽﺳﺎزد:
ﺳﺘﺎره ای در ﺧﻮاب ﻃﻼﯾﯽ
ﻣﺎﻫﯿﺎن اﻓﺘﺎد
رﺷﺘﻪ ﻋﻄﺮی ﮔﺴﺴﺖ
آب از ﺳﺎﯾﻪ اﻓﺴﻮﺳﯽ ﭘﺮ ﺷﺪ
ﻣﻮﺟﯽ ﻏﻢ را ﺑﻪ ﻟﺮزش ﻧﯽﻫﺎ
داد
ﻏﻢ را از ﻟﺮزش ﻧﯽﻫﺎ
ﭼﯿﺪم، ﺑﻪ ﺗﺎرم ﺑﺮآﻣﺪم، ﺑﻪ آﯾﯿﻨﻪ رﺳﯿﺪم
ﻏﻢ از دﺳﺘﻢ در آﯾﯿﻨﻪ رﻫﺎ
ﺷﺪ
ﺧﻮاب آﯾﯿﻨﻪ ﺷﮑﺴﺖ
از ﺗﺎرم ﻓﺮود آﻣﺪم، ﻣﯿﺎن
ﺑﺮﮐﻪ و آﯾﯿﻨﻪ، ﮔﻮﯾﺎ ﮔﺮﯾﺴﺘﻢ
(آوار آﻓﺘﺎب،« ﺗﺎرا»)
ﺑﯿﻬﻮده ﻣﭙﺎی، ﺷﺐ از ﺷﺎﺧﻪ
ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﯾﺨﺖ، و درﯾﭽﻪ ﺧﺪا روﺷﻦ ﻧﯿﺴﺖ
از ﺑﺮگ ﺳﭙﻬﺮ، ﺷﺒﻨﻢ
ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮﯾﺪ
ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﯽ ﻣﺎﻧﺪ، و ﻫﺮاس
ﺑﺰرگ، ﺳﺘﻮن ﻧﮕﺎه، و ﭘﯿﭽﮏ ﻏﻢ
... زﻧﺠﺮه را ﺑﺸﻨﻮ:
ﭼﻪ ﺟﻬﺎن ﻏﻤﻨﺎك اﺳﺖ، و ﺧﺪاﯾﯽ
ﻧﯿﺴﺖ، و ﺧﺪاﯾﯽ ﻫﺴﺖ، و ﺧﺪاﯾﯽ...
( ﺷﺮق اﻧﺪوه، «ﻫﻼ» )
ﻧﻪ ﺗﻮ ﻣﯽﭘﺎﯾﯽ، و ﻧﻪ ﮐﻮه،
ﻣﯿﻮه اﯾﻦ ﺑﺎغ
اﻧﺪوه، اﻧﺪوه
ﮔﻮ ﺑﺘﺮاود ﻏﻢ، ﺗﺸﻨﻪ
ﺳﺒﻮﯾﯽ ﺗﻮ، اﻓﺘﺪ ﮔﻞ، ﺑﻮﯾﯽ ﺗﻮ
... ﻧﻪ ﺗﻮ ﻣﯽﭘﺎﯾﯽ، و ﻧﻪ
ﻣﻦ، دﯾﺪه ﺗﺮ ﺑﮕﺸﺎ، ﻣﺮگ آﻣﺪ، در ﺑﮕﺸﺎ
(ﺷﺮق اﻧﺪوه، «ﭘﺎراه»)
دﻟﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ
دﻟﻢ ﻋﺠﯿﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ
و ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ
... ﻧﻪ، ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻣﺮا از
ﻫﺠﻮم ﺧﺎﻟﯽ اﻃﺮاف
ﻧﻤﯽرﻫﺎﻧﺪ
و ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ
ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﻧﻢ ﻣﻮزون ﺣﺰن
ﺗﺎ ﺑﻪ اﺑﺪ
ﺷﻨﯿﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ
... ﭼﻪ ﻓﮑﺮ ﻧﺎزك ﻏﻤﻨﺎﮐﯽ!
و ﻏﻢ، ﺗﺒﺴﻢ ﭘﻮﺷﯿﺪهي ﻧﮕﺎه
ﮔﯿﺎه اﺳﺖ
و ﻏﻢ اﺷﺎره ی ﻣﺤﻮی ﺑﻪ رد
وﺣﺪت اﺷﯿﺎﺳﺖ
... ﻧﻪ، وﺻﻞ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ
ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪای ﻫﺴﺖ
اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ آب ﺑﺎﻟﺶ
ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ
ﺑﺮای ﺧﻮاب دل آوﯾﺰ و ﺗﺮد
ﻧﯿﻠﻮﻓﺮ
دﭼﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻮد
وﮔﺮﻧﻪ زﻣﺰﻣﻪی
ﺣﯿﺮت ﻣﯿﺎن دو ﺣﺮف
ﺣﺮام ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ
... ﮐﺠﺎﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪی ﭘﻨﻬﺎن
اﯾﻦ ﺗﺮﻧﻢ ﻣﺮﻣﻮز؟
... ﺑﺮای اﯾﻦ ﻏﻢ ﻣﻮزون ﭼﻪ
ﺷﻌﺮﻫﺎ ﮐﻪ ﺳﺮودﻧﺪ!
(ﻫﺸﺖ ﮐﺘﺎب، «ﻣﺴﺎﻓﺮ»)
زﯾﺮ ﺑﺎران ﺗﻌﻤﯿﺪی ﻓﺼﻞ
ﺣﺮﻣﺖ رﺷﺪ
از ﺳﺮ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎی ﻫﻠﻮ روی
ﭘﯿﺮاﻫﻨﺶ رﯾﺨﺖ
در ﻣﺴﯿﺮ ﻏﻢ ﺻﻮرﺗﯽ رﻧﮓ اﺷﯿﺎ
رﯾﮓﻫﺎی ﻓﺮاﻏﺖ ﻫﻨﻮز
ﺑﺮق ﻣﯽزد
ﭘﺸﺖ ﺗﺒﺨﯿﺮ ﺗﺪرﯾﺠﯽ
ﻣﻮﻫﺒﺖﻫﺎ
ﺷﮑﻞ ﭘﺮﭘﺮﭼﻪ ﻫﺎ ﻣﺤﻮ ﻣﯽﺷﺪ
ﮐﻮدك از ﺑﺎﻃﻦ ﺣﺰن ﭘﺮﺳﯿﺪ
ﺗﺎ ﻏﺮوب ﻋﺮوﺳﮏ ﭼﻪ اﻧﺪازه
راه اﺳﺖ؟
(ﻣﺎ ﻫﯿﭻ، ﻣﺎ ﻧﮕﺎه، «
ﭼﺸﻤﺎن ﯾﮏ ﻋﺒﻮر» )
«ﻫﺴﺘﻪ ﭘﻨﻬﺎن اﯾﻦ ﺗﺮﻧﻢ
ﻣﺮﻣﻮز» ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻋﺒﻮر از ﮐﺜﺮات ﭘﯿﺮاﻣﻮن و دﯾﺪه ﺑﺎﻃﻦﺑﯿﻦ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮدن و «دﭼﺎر
ﺑﻮدن» و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﮕﺎﻫﯽ «ﮐﻪ از ﺣﺎدﺛﻪ ﻋﺸﻖ ﺗﺮ اﺳﺖ». اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻦ
ﺣﺰن رﺳﯿﺪ؛ ﺣﺰﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺒﺰ اﺳﺖ و از ﺑﺮﮐﺎت ﺣﯿﺮت، و ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺼﯿﺐ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ «دﭼﺎر آﺑﯽ
درﯾﺎی ﺑﯿﮑﺮان» ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻋﻤﻮم اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از اﯾﻦ
ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ دورﻧﺪ، ﭼﺮا ﮐﻪ ﺣﻆ و ﺑﻬﺮه ﭼﻨﺪاﻧﯽ از اﯾﻦ دﭼﺎرﺷﺪن و ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻦ از دلﻣﺸﻐﻮﻟﯽﻫﺎی
ﻣﺘﻌﺎرف زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و اﻟﺒﺘﻪ از اﯾﻦ ﺑﺎﺑﺖ
ﻧﺒﺎﯾﺪ اﯾﺸﺎن را ﻣﻼﻣﺖ اﺧﻼﻗﯽ ﮐﺮد. ﺳﺨﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ
ﺗﻔﺎوت ﻧﮕﺎه آدﻣﯿﺎن ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ اﺳﺖ و ﻧﻪ ارزش داوری ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ و ﯾﮑﯽ را ﺑﺮﮐﺸﯿﺪن و دﯾﮕﺮی
را ﻓﺮوﮐﻮﻓﺘﻦ. ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﯾﮕﺮ، ﻣﺪﻋﺎ در
اﯾﻨﺠﺎ ﺻﺒﻐﻪ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ دارد، ﻧﻪ ﺗﻮﺻﯿﻪای. ﺳﭙﻬﺮی ﭼﻨﺪان اﻫﻞ وﺻﺎل و ﻃﺮب ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮ ﺧﻼف
ﻋﺎرﻓﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻣﻮﻟﻮی، ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻨﺦ ﺗﺄﻣﻼت اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻏﻤﻨﺎﮐﺎﻧﻪ او را از ﺷﺎدﺧﻮاری و
ﺷﮑﺮﺧﻮاری ﺑﺎز ﻧﻤﯽدارد، ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺣﯿﺮت و ﺗﺄﻣﻞ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد؛ ﮔﻮﯾﯽ ﮔﺮﯾﺰ و ﮔﺰﯾﺮی از
دﭼﺎر ﺑﻮدن وﻏﻤﻨﺎﮐﯽ ﻧﯿﺴﺖ. دﻓﺘﺮﻫﺎی «ﺷﺮق
اﻧﺪوه»، «ﻣﺴﺎﻓﺮ» و «ﻣﺎ ﻫﯿﭻ، ﻣﺎ ﻧﮕﺎه» ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ از اﯾﻦ ﻧﮕﺎه ﺳﭙﻬﺮی ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﭘﺮده
ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد. درﻋﯿﻦ ﺣﺎل در ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از «ﺻﺪای ﭘﺎی آب» و «ﺣﺠﻢ ﺳﺒﺰ» ﮐﻪ ﺧﺮﺳﻨﺪی و رﺿﺎﯾﺖ و
ﻫﺎﺿﻤﻪ ﻓﺮاخ و آﺷﺘﯽ ﺳﭙﻬﺮی ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺮاﻣﻮن و ﮔﺸﻮدﮔﯽ او ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه، از ﺑﻬﺠﺖ و ﺷﻮرﻣﻨﺪی و ﺷﺎدی
زاﯾﺪاﻟﻮﺻﻒ ﺷﺎﻋﺮ ﭼﻨﺪان ﺧﺒﺮی ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻮﻋﯽ آراﻣﺶ و ﻃﻤﺄﻧﯿﻨﻪ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ در
آن دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ، ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ در ﻧﮕﺎه ﺳﭙﻬﺮی اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن درﺑﺎره ﺳﺮﺷﺖ
ﺳﻮگﻧﺎك زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﻠﺘﻔﺖ ﺷﺪن ﺑﻪ رد وﺣﺪت
اﺷﯿﺎء و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺮ ﻧﺸﺪﻧﯽ و اﺑﺪی ﻣﯿﺎن ﺳﺎﻟﮏ و اﻣرِ ﺑﯽﮐﺮان ﻫﻢﻋﻨﺎن ﺑﺎ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ
اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﺳﺖ؛ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽای ﮐﻪ ﺗﺎ اﺑﺪﯾﺖ ﺟﺎری اﺳﺖ و ﻫﯿﭻوﻗﺖ ﮔﺮﯾﺒﺎن ﺷﺨﺺ را رﻫﺎ
ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ. ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻠﻘﯽ، «ﺣﯿﺎت ﻧﺸﺌﻪ
ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ» و ﺗﺄﻣﻞ درﺑﺎره راز ازﻟﯽ ﻫﺴﺘﯽ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ و ﺧﻠﻮتﮔﺰﯾﻨﯽ اﺳﺖ. در واﻗﻊ
از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻗﻮﯾًﺎ ﻓﺎرغ از اﻣﻮر روزﻣﺮه ای ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﭘﯿﺮاﻣﻮن او ﻣﯽﮔﺬرد و
ﻣﺴﺎﺋﻞ وﺟﻮدی ﭼﻨﺎن او را در ﮐﺎم ﮐﺸﯿﺪه و دﭼﺎر ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﺴﯽ را ﺑﺮای ﻧﺠﻮاﮐﺮدن ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ،ﮐﻪ
ﺧﻮد را در اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؛ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽای ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان و ﺣﻀﻮر در ﺟﻤﻊ از
ﺑﯿﻦ ﻧﻤﯽرود و ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ؛ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽای ﮐﻪ از ﺳﺮﺷﺖ ﺳﻮگﻧﺎك زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺮده ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد و وﺳﻌﺖ
ﻧﻈﺮ، ﺳﺮﺑﻪزﯾﺮي و ﺳﺨﺘﯽ را ﺑﺮای ﻓﺮد ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﯽآورد:
ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻢ، و ﺳﻔﺎﻟﯿﻨﻪ
ﺗﺎرﯾﮑﯽ، و ﺗﺮاوﯾﺪن راز ازﻟﯽ
... ﺧﻮاﺑﻢ ﭼﻪ ﺳﺒﮏ، اﺑﺮ
ﻧﯿﺎﯾﺶ ﭼﻪ ﺑﻠﻨﺪ، و ﭼﻪ زﯾﺒﺎ ﺑﻮﺗﻪ زﯾﺴﺖ، و ﭼﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻦ!
ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻦ، و ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﻢ در
ﭼﺸﻤﻪ ﯾﺎد، و ﮐﺒﻮﺗﺮﻫﺎ ﻟﺐ آب
(ﺷﺮق اﻧﺪوه، «و ﭼﻪ
ﺗﻨﻬﺎ»)
ﺣﯿﺎت ﻧﺸﺌﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ
... ﭼﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ دﻟﺖ، ﻣﺜﻞ
آﻧﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ
ﭼﻘﺪر ﺗﻨﻬﺎ
... و ﻓﮑﺮ ﮐﻦ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺗﻨﻬﺎ
اﺳﺖ
اﮔﺮ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯽ ﮐﻮﭼﮏ دﭼﺎر
آﺑﯽ درﯾﺎی ﺑﯿﮑﺮان ﺑﺎﺷﺪ
... ﭼﻪ ﺧﻮب ﯾﺎدم ﻫﺴﺖ
ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﯿﻼق ذﻫﻦ
وارد ﺷﺪ:
وﺳﯿﻊ ﺑﺎش، و ﺗﻨﻬﺎ، و
ﺳﺮﺑﻪزﯾﺮ، و ﺳﺨﺖ
... و اﺗﻔﺎق وﺟﻮد ﻣﺮا
ﮐﻨﺎر درﺧﺖ
ﺑﺪل ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ارﺗﺒﺎط
ﮔﻤﺸﺪهي ﭘﺎك
و در ﺗﻨﻔﺲ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ
درﯾﭽﻪ ﻫﺎي ﺷﻌﻮر ﻣﺮا ﺑﻪﻫﻢ
ﺑﺰﻧﯿﺪ
(ﻫﺸﺖ ﮐﺘﺎب،
«ﻣﺴﺎﻓﺮ»)
آدم اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻨﻬﺎﺳﺖ
و در اﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ، ﺳﺎﯾﻪ
ﻧﺎروﻧﯽ ﺗﺎ اﺑﺪﯾﺖ ﺟﺎرﯾﺴﺖ
ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻣﻦ اﮔﺮ ﻣﯽآﯾﯿﺪ
ﻧﺮم و آﻫﺴﺘﻪ ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ،
ﻣﺒﺎدا ﮐﻪ ﺗﺮك ﺑﺮدارد
ﭼﯿﻨﯽ ﻧﺎزك ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﻦ
(ﺣﺠﻢ ﺳﺒﺰ، « واﺣﻪ اي در
ﻟﺤﻈﻪ»)
ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻢ
ﻣﯽداﻧﻢ، ﺳﺒﺰهاي را ﺑﮑﻨﻢ
ﺧﻮاﻫﻢ ﻣﺮد
... ﭘﺮم از راه، از ﭘﻞ،
از رود، از ﻣﻮج
ﭘﺮم از ﺳﺎﯾﻪ ﺑﺮﮔﯽ در آب
ﭼﻪ دروﻧﻢ ﺗﻨﻬﺎﺳﺖ
(ﻫﻤﺎن، «روﺷﻨﯽ، ﻣﻦ، ﮔﻞ،
آب»)
ﯾﺎد ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ، ﻫﺮ ﭼﻪ
ﭘﺮواﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﯽاﻓﺘﺪ در آب، زود از آب درآرم
ﯾﺎد ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﺎري ﻧﮑﻨﻢ،
ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن زﻣﯿﻦ ﺑﺮ ﺑﺨﻮرد
... ﯾﺎد ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻨﻬﺎ
ﻫﺴﺘﻢ
ﻣﺎه ﺑﺎﻻی ﺳﺮ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ
(ﻫﻤﺎن، «ﻏﺮﺑﺖ»)
ﺻﺪاي ﺗﻮ ﺧﻮب اﺳﺖ
ﺻﺪاي ﺗﻮ ﺳﺒﺰﯾﻨﻪي آن ﮔﯿﺎه
ﻋﺠﯿﺒﯽ اﺳﺖ
ﮐﻪ در اﻧﺘﻬﺎي ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ ﺣﺰن
ﻣﯽروﯾﺪ
در اﺑﻌﺎد اﯾﻦ ﻋﺼﺮ ﺧﺎﻣﻮش
ﻣﻦ از ﻃﻌﻢ ﺗﺼﻨﯿﻒ در ﻣﺘﻦ
ادراك ﯾﮏ ﮐﻮﭼﻪ ﺗﻨﻬﺎﺗﺮم
ﺑﯿﺎ ﺗﺎ ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﭼﻪ
اﻧﺪازه ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﻦ ﺑﺰرگ اﺳﺖ
(ﻫﻤﺎن، « ﺑﻪ ﺑﺎغ ﻫﻢ
ﺳﻔﺮان»)
باﯾﺪ اﻣﺸﺐ ﺑﺮوم
ﺑﺎﯾﺪ اﻣﺸﺐ ﭼﻤﺪاﻧﯽ را
ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﭘﯿﺮاﻫﻦ
ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﻦ ﺟﺎ دارد، ﺑﺮدارم
و ﺑﻪ ﺳﻤﺘﯽ ﺑﺮوم
ﮐﻪ درﺧﺘﺎن ﺣﻤﺎﺳﯽ ﭘﯿﺪاﺳﺖ
رو ﺑﻪ آن وﺳﻌﺖ ﺑﯽواژه ﮐﻪ
ﻫﻤﻮاره ﻣﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ
(ﻫﻤﺎن، «ﻧﺪای آﻏﺎز»)
اﻣﺸﺐ
ﺳﺎﻗﻪ ﻣﻌﻨﯽ را
وزش دوﺳﺖ ﺗﮑﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد
ﺑﻬﺖ ﭘﺮﭘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ
ﺗﻪ ﺷﺐ، ﯾﮏ ﺣﺸﺮه
ﻗﺴﻤﺖ ﺧﺮم ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ راﺗﺠﺮﺑﻪ
ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد
(ﻣﺎ ﻫﯿﭻ، ﻣﺎ ﻧﮕﺎه، «ﺗﺎ
اﻧﺘﻬﺎ ﺣﻀﻮر»)
در اﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﺰرگ،
«ﺳﺎﯾﻪ ﻧﺎروﻧﯽ ﺗﺎ اﺑﺪﯾﺖ ﺟﺎرﯾﺴﺖ» ؛
ﺗﻨﻬﺎﯾﯽای ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﯿﺮت و
ﭘﺮﭘﺮ ﺷﺪن ﺑُﻬﺖ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ و ﻓﺮد را در ﮐﺎم ﻣﯽﮐﺸﺪ و ﻧﮕﺎه او را ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮ
ﻣﯽدﻫﺪ. ﺑﺮاي ﻋﺎرﻓﯽ ﭼﻮن ﻣﻮﻟﻮی ﺗﻨﻬﺎ ﯾﺎﻓﺘﻦ
ﺧﻮﯾﺶ در اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺒﺪأ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺳﻠﻮك ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ اﺳﺖ، اﻣﺎ «ﻫﺰار ﺑﺎده ﻧﺎﺧﻮرده در رگ ﺗﺎك
اﺳﺖ» و ﺑﺪل ﺷﺪن «ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ» ﺑﻪ
«ﺟﺪاﯾﯽ» و ﻓﺮاق و ﮔﻠﻪ و ﻓﻐﺎن از ﺟﺪاﯾﯽ و دوراﻓﺘﺎدﮔﯽ و ﭘﺲ
از آن درﻧﻮردﯾﺪن اﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد ﮔﻮﻫﺮ ﻋﺸﻖ و ﻧﯿﻞ ﺑﻪ وﺻﺎل و اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ و
اﻣﺮ ﺑﯽﮐﺮان و ﯾﮑﯽﺷﺪن ﺑﺎ آن ﻏﺎﯾﺖ ﻗﺼﻮای ﺳﻠﻮك اﺳﺖ:
ﮐـﺰ ﻧـﯿـﺴــﺘﺎن ﺗــﺎ ﻣـــﺮا ﺑـﺒـــﺮﯾـﺪهاﻧـﺪ
در ﻧـﻔـﯿـــﺮم ﻣـــﺮد و زن ﻧـﺎﻟـﯿـــﺪه اﻧـﺪ
ﺳﯿﻨﻪ ﺧﻮاﻫﻢ ﺷﺮﺣﻪ ﺷﺮﺣﻪ از ﻓﺮاق
ﺗــﺎ ﺑـﮕـــﻮﯾــﻢ ﺷـــﺮح درد اﺷــﺘـﯿـﺎق
(ﻣﺜﻨﻮيﻣﻌﻨﻮي، ﻧﯽﻧﺎﻣﻪ)
ﻣﻦ ﭼﻪ ﮔﻮﯾﻢ ﯾﮏ رﮔﻢ ﻫﻮﺷﯿﺎر ﻧﯿﺴﺖ
ﺷـﺮح آن ﯾــﺎری ﮐـﻪ او را ﯾــﺎر ﻧﯿﺴـﺖ
(۱۳۰/۱ ،ﻣﺜﻨﻮيﻣﻌﻨﻮي)
اﺗــﺼــﺎﻟﯽ ﺑـﯽ ﺗـﮑـﯿّـﻒ ﺑﯽ ﻗـﯿـﺎس
ﻫـﺴﺖ رب اﻟﻨــﺎس را ﺑـﺎ ﻧـﻮع ﻧـﺎس
(۷۵۹/۴ ،ﻣﺜﻨﻮيﻣﻌﻨﻮي)
آﻣـﺪه ام ﮐﻪ ﺳـﺮ ﻧﻬﻢ ﻋﺸـﻖ ﺗـﺮا ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﺑﺮم
ور ﺗـﻮ ﺑﮕﻮﯾﯿـﻢ ﮐـﻪ ﻧﯽ، ﻧﯽ ﺷﮑﻨﻢ ﺷـﮑـﺮ ﺑـﺮم
اوﺳﺖ ﻧﺸـﺴﺘﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ ﮐـﺠﺎ ﻧﻈﺮ ﮐـﻨﻢ
اوﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻬـﺮ دل ﻣﻦ ﺑﻪ ﮐـﺠﺎ ﺳـﻔﺮ ﺑﺮم
(دﯾﻮان ﺷﻤﺲ، ۲۱۴)
ﻫﻮسی ست در ﺳﺮ ﻣﻦ که ﺳرِ ﺑﺸﺮ ﻧـﺪارم
ﻣﻦ ازﯾﻦ ﻫـﻮس ﭼﻨــﺎﻧﻢ ﮐﻪ زﺧﻮد ﺧـﺒﺮ ﻧـﺪارم
دو ﻫـﺰار ﻣﻠﮏ ﺑﺨﺸﺪ ﺷﻪ ﻋﺸﻖ،ﻫـﺮ زﻣـﺎﻧﯽ
ﻣﻦ از او ﺑﺠـﺰ ﺟﻤـﺎﻟـﺶ
ﻃﻤﻌـﯽ دﮔـﺮ ﻧـﺪارم
ﺑﻨﻤــﻮدﻣـﯽ ﻧﺸــﺎﻧـﯽ، ز ﺟﻤـــﺎل او وﻟـﯿـﮑــﻦ
دو ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺮ آﯾﺪ، ﺳﺮ ﺷﻮر و ﺷﺮ ﻧﺪارم
(دﯾﻮان ﺷﻤﺲ، ۲۶۲)
در ﻧﻈﺎم ﻣﺘﺎﻓﯿﺰیکیِ
ﻧﻮاﻓﻼﻃﻮنیِ ﻣﻮﻟﻮی، ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﭼﻮن ﺟﺪاﯾﯽ، دوراﻓﺘﺎدﮔﯽ، ﻓﺮاق، وﺻﺎل، ﻋﺸﻖ، ﺟﻤﺎل، ﺷﻮر و ﺷﺮ،
ﺑﯿﺨﻮدی ... ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﺟﺎی ﺧﻮد ﺧﻮش ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﻨﺪ؛ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺳﭙﻬﺮی ﭼﻨﺪان در ﺑﻨﺪ
آﻣﻮزهﻫﺎی ﻧﻮاﻓﻼﻃﻮﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ ﻧﺤﯿﻒ و ﺣﺪاقلی ادﯾﺎن ﺷﺮﻗﯽ ﻫﻢدﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی
دارد؛ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﯾﺰ و تفکیکِ وﺟﻮدﺷﻨﺎختیِ روﺷﻦ و ﭘﺮ رﻧﮓ ﻣﯿﺎن دو
ﺳﺎﺣﺖ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻓﻮق ﻃﺒﯿﻌﺖ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮ درﻫﻢ ﺗﻨﯿﺪگیِ اﯾﻦ دو ﻗﻠﻤﺮو ﺗﺄﮐﯿﺪ
ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﺰ در ﭘﯽ آﺷﺘﯽ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺳﺮاغ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ در ﺟﻬﺎن
ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﺳﺖ. از اﯾﻨﺮو ﻣﻘﻮﻟﻪ «ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ» در ﻫﺸﺖ ﮐﺘﺎب ﺑﺪل ﺑﻪ «ﺟﺪاﯾﯽ» ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺳﻬﺮاب
از ﭘﯽ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﺟﺪاﯾﯽ و ﻓﺮاﭼﻨﮓ آوردن ﮔﻮﻫﺮ وﺻﺎل ﺑﻪ ﻣﺪد ﻋﺸﻖ روان ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ ﭼﺮا ﮐﻪ او
اﺳﺎﺳﺎ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻤﯽ ﻧﮕﺮد و اﻣﻮر ﻗﺪﺳﯽ را اوﻻ و ﺑﺎﻟﺬات ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ و
ﻗﻠﻤﺮو دﯾﮕﺮی ﻧﻤﯽ داﻧﺪ. ﻧﮕﺎه او ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﻏﻠﺒﯽ و اﮐﺜﺮی ﺧﺪا ﻫﻤﻪ اﻧﮕﺎراﻧﻪ (pantheistic) اﺳﺖ و ﻃﻨﯿﻦ اﺳﭙﯿﻨﻮزاﯾﯽ دارد و ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان آﻧﺮا
ذﯾﻞ آﻣﻮزه ﻫﺎی ﻣﺘﺎﻓﯿﺰیکیِ اﻓﻼﻃﻮﻧﯽ ﺻﻮرﺗﺒﻨﺪی ﮐﺮد، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﮕﺎه دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﺮ
از ﮔﺎﻫﯽ در ﻫﺸﺖ ﮐﺘﺎب ﺳﺮ ﺑﺮ ﻣﯽ آورد. اﺣﻮال
ﻧﺎبِ اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﻞ و ﻣﻌﻨﻮی ﻧﺰد ﺳﭙﻬﺮی ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ و ﻫﻢراز و ﻫﻢﺳﺨﻦ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و
ﻏﻢ ﺳﺒﺰ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ و آراﻣﺶ و ﻃﻤﺄﻧﯿﻨﻪ را ﻧﺼﯿﺐ ﺑﺮدن اﺳﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﺎ ﮔﺮﻣﺎی
ﻋﺎﺷﻘﯽ ﻧﺪارد:
دﺷﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﭼﻪ ﻓﺮاخ !
ﮐﻮه ﻫﺎﯾﯽ ﭼﻪ ﺑﻠﻨﺪ!
در ﮔﻠﺴﺘﺎﻧﻪ ﭼﻪ ﺑﻮی ﻋﻠﻔﯽ
ﻣﯽآﻣﺪ!
... ﻟﺐ آﺑﯽ
ﮔﯿﻮهﻫﺎ را ﮐﻨﺪم، و ﻧﺸﺴﺘﻢ،
ﭘﺎﻫﺎ در آب:
ﻣﻦ ﭼﻪ ﺳﺒﺰم اﻣﺮوز
و ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺗﻨﻢ ﻫﺸﯿﺎر
اﺳﺖ!
(ﺣﺠﻢ ﺳﺒﺰ، «در ﮔﻠﺴﺘﺎﻧﻪ»)
ﻣﻦ در اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ
ﮔﻤﻨﺎﻣﯽ ﻧﻤﻨﺎك ﻋﻠﻒ ﻧﺰدﯾﮑﻢ
ﻣﻦ ﺻﺪای ﻧﻔﺲ ﺑﺎﻏﭽﻪ را
ﻣﯽﺷﻨﻮم
... ﻣﻦ ﺑﻪ آﻏﺎز زﻣﯿﻦ ﻧﺰدﯾﮑﻢ
ﻧﺒﺾ ﮔﻞﻫﺎ را ﻣﯽﮔﯿﺮم
آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻢ ﺑﺎ، ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺗﺮ
آب، ﻋﺎدت ﺳﺒﺰ درﺧﺖ
روح ﻣﻦ در ﺟﻬﺖ ﺗﺎزه اﺷﯿﺎ
ﺟﺎری اﺳﺖ
... ﻫﺮﮐﺠﺎ ﺑﺮﮔﯽ ﻫﺴﺖ، ﺷﻮر
ﻣﻦ ﻣﯽﺷﮑﻔﺪ
... ﻣﺜﻞ ﺑﺎل ﺣﺸﺮه وزن
ﺳﺤﺮ را ﻣﯽداﻧﻢ
... ﻣﺜﻞ زﻧﺒﯿﻞ ﭘﺮ از ﻣﯿﻮه ﺗﺐ ﺗﻨﺪ رﺳﯿﺪن دارم
( ﺻﺪاي ﭘﺎي آب)
در واﻗﻊ، از ﺳﻮﯾﯽ ﺳﭙﻬﺮی
دﻟﺒﺎﺧﺘﻪ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و ﻧﮕﺎه ﻗﺪﺳﯽ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎییِ اﮔﺰﯾﺴﺘﺎنسیلِ او از ﺳﻨﺦ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﮐﺎﻣﻮ،
ﺳﺎرﺗﺮ و ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﯿﺴﺖ و ﻋﺎﻟﻢ را ﮐﻮر و ﮐﺮ و ﺗﻬﯽ از ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﺪ؛ از
ﺳﻮﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰیکِ ﻧﻮاﻓﻼﻃﻮنیِ ﺳﻨﺘﯽ ﭼﻨﺪان ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻬﺮ ﻧﯿﺴﺖ و در آﻣﻮزه ﻫﺎی آن
ﺑﻪ دﯾﺪه ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽ ﻧﮕﺮد. ﺗﻨﻬﺎییِ ﻣﻌﻨﻮی
ﺳﭙﻬﺮی ﺑﺎ ﺣﺰن ﺳﺒﺰ در ﻣﯽ رﺳﺪ، ﺑﺎ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰیکِ ﻧﺤﯿﻒ ﻫﻤﺪﻟﯽ دارد و در ﻫﻤﺮاز و همزبان
ﺷﺪن ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﺘﺠﻠﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد.
۴. ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ آﻣﺪ ﻣﯽﺗﻮان دو ﻧﻮع ﻏﻢﺧﻮردن را در ﻫﺸﺖ
ﮐﺘﺎب ﺳﭙﻬﺮی از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﺮد. ﻧﻮع ﻧﺨﺴﺖ از ﺳﻨﺦ ﻏﻢﺧﻮردنﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎرف اﺳﺖ و ﻫﻢﻋﻨﺎن
ﺑﺎ ﺳﺮدی و ﯾﺄس و ﻓﺴﺮدﮔﯽ و ﮐﻬﻨﮕﯽ و ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ اﺳﺖ؛ ﻏﻢﺧﻮردﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺼﯿﺐ ﮐﺜﯿﺮی از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ روی اﯾﻦ
ﮐﺮه ﺧﺎﮐﯽ اﺳﺖ. ﺳﭙﻬﺮی در دﻓﺎﺗﺮ ﻧﺨﺴﺖ ﻫﺸﺖ
ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻏﻢﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ؛ ﻏﻢﻫﺎی ﺳﯿﺎﻫﯽ ﮐﻪ آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ
ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﯿﺴﺖ و راﻫﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽﮔﺸﺎﯾﻨﺪ. ﺳﻬﺮاب در «ﺻﺪای ﭘﺎی آب» ﺑﻪ ﻧﺤﻮ آﺷﮑﺎری ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻏﻢ ﺧﻮردن وداع ﻣﯽﮐﻨﺪ
و از ﺧﺮﺳﻨﺪی و ﻗﻨﺎﻋﺖ و ﮔﺸﻮدﮔﯽ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ و ﭘﺸﺖ ﭘﺎ زدن ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮدن در ﺣﺎل
ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ. ﻧﻮع دوم ﻏﻢﺧﻮاری در ﻫﺸﺖ ﮐﺘﺎب،
از ﺟﻨﺲ ﻏﻢﻫﺎی اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﺳﺖ و ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﺷﺖ ﺳﻮگﻧﺎك و ﺗﺮاژﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ؛ ﻏﻢ ﺳﺒﺰی ﮐﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺣﯿﺮت در ﺑﯽﮐﺮاﻧﮕﯽ ﻫﺴﺘﯽ و ﺗﺄﻣﻞ
در رد وﺣﺪت و ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺳﺎﻟﮏ ﺑﺎ ﻣﺒﺪا ﻫﺴﺘﯽ اﺳﺖ و ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ و ﺧﻮد را ﺗﻨﻬﺎﯾﺎﻓﺘﻦ
در ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺮاﻣﻮن؛ ﺗﻨﻬﺎییِ اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﻠﯽ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺴﺎن ﮐﺎﻣﻮ ﺟﻬﺎن را ﭘﻮچ و
ﯾﻠﻪ ﻧﻤﯽ اﻧﮕﺎرد و ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ در آن ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ و ﺳﺮاغ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد. در ﻧﻈﺎم ﻋﺎرﻓﯽ ﻣﺜﻞ ﻣﻮﻟﻮی ﮐﻪ دل در ﮔﺮو آﻣﻮزهﻫﺎی
ﻣﺘﺎﻓﯿﺰیکیِ ﻧﻮاﻓﻼﻃﻮﻧﯽ دارد، ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﺪل ﺑﻪ ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﺎشقیِ ﮔﺮم و ﺷﻮرﻣﻨﺪاﻧﻪ
ﺳﺎﻟﮏ را ﻣﺪد ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻓﺮاق و دوری ﻓﺎﯾﻖ آﯾﺪ. اﻣﺎ ﺳﭙﻬﺮی ﭼﻨﺪان در ﺑﻨﺪ ﻓﺮاق
و ﺟﺪاﯾﯽ و ﺷﻮرﻣﻨﺪی ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﻣﻮﻟﻮی وار ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎییِ اﻣﺤﺎ ﻧﺸﺪﻧﯽ ﺧﻮد ﺧﻮ ﮐﺮده و
ﺑﺎ ﺧﻠﻮت اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮدن و ﺣﺰﯾﻦ ﺑﻮدن و ﻏﻢﺧﻮردن و ﻫﻤﺮاز ﺷﺪن ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﭘﯿﺮاﻣﻮن، وﻗﺘﺶ
ﺧﻮش ﻣﯽﺷﻮد و اﺣﻮال ﻣﻌﻨﻮی ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ را ﻧﺼﯿﺐ ﻣﯽﺑﺮد :
از ﻫﺠﻮم روﺷﻨﺎﯾﯽ ﺷﯿﺸﻪﻫﺎی
در ﺗﮑﺎن ﻣﯽﺧﻮرد
... در ﺣﻀﻮر ﺷﻤﻌﺪاﻧﯽﻫﺎ
ﺷﻘﺎوت آب ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ
... ﻣﻦ ﮐﺘﺎﺑﻢ را ﮔﺸﻮدم
زﯾﺮ ﺳﻘﻒ ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ وﻗﺖ
... در اﺗﺎق ﻣﻦ ﻃﻨﯿﻨﯽ
ﺑﻮد از ﺑﺮﺧﻮرد اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻣﻦ ﺑﺎ اوج
در اﺗﺎق ﻣﻦ ﺻﺪای ﮐﺎﻫﺶ
ﻣﻘﯿﺎس ﻣﯽآﻣﺪ
ﻟﺤﻈﻪﻫﺎی ﮐﻮﭼﮏ ﻣﻦ ﺑﺎ
ﺳﺘﺎره ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ
(حجم ﺳﺒﺰ، «ورق روﺷﻦ
وﻗﺖ»)
۵. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ
ﺑﺮای ﺑﻪدﺳﺖ دادن ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻮﺟﻬﯽ از زﯾﺴﺘﻦ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ و ﻣﻌﻨﻮی در ﺟﻬﺎن ﻣﺪرنِ راززُداﯾﯽ ﺷﺪه ﮐﻨﻮﻧﯽ،
میتوان از ﻣﯿﺮاثِ ﻋﺎرﻓﯽ ﭼﻮن ﺳﭙﻬﺮی ﺑﻬﺮه ﻓﺮاوان ﺑﺮد. در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ، ﺑﺎزﺧﻮاﻧﯽ اﻧﺘﻘﺎدی و ﺻﻮرتﺑﻨﺪی ﻣﺠﺪد
آﻣﻮزهﻫﺎی وﺟﻮدﺷﻨﺎﺧﺘﯽ، ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ، اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ و ﺳﻠﻮکیِ سنتِ ﺳﺘﺒﺮ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ
ﺿﺮوری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ. ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﮔﺮ ﻧﺘﻮان ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎی مهیبِ ﺷﺎدﺧﻮاراﻧﻪ و ﺷﻮرﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻋﺎرﻓﺎن
ﻣﺴﻠﻤﺎن را از ﺳﺮ ﮔﺬراﻧﺪ و ﺷﺮﯾﮏ ﻣﻮاﺟﯿﺪ اﯾﺸﺎن ﺷﺪ، ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ﻋﺒﻮر ﮐﺮدن از ﮐﺜﺮاﺗﯽ ﮐﻪ
ﺟﻬﺎن اﻃﺮاف را اﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮده و ﺗﻨﻬﺎییِ اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﻞ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮدن و از بندِ غمِ ﺳﯿﺎه
رﺳﺘﻦ و دﭼﺎر غمِ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن و در ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎی ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ دﯾﺪه ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ و ﻣﻔﺮوﺿﺎت
ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﮐﻤﺘﺮ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮدن، اﺣﻮال ﺧﻮش ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ و ﻣﻌﻨﻮي را ﻧﺼﯿﺐ ﺑﺮد. اﻣﯿﺪوارم در ﻣﺠﺎﻟﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﺴﻂ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ
و ﻣﻘﻮﻣﺎت و ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻋﺮﻓﺎن ﻣﺪرن را، ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻣﯽﯾﺎﺑﻢ، ﺑﻪ ﺑﺤﺚ
ﺑﮕﺬارم.
ﻣﻨﺎﺑﻊ:
ـ ﺳﭙﻬﺮی، ﺳﻬﺮاب؛
ﻫﺸﺖﮐﺘﺎب؛ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻃﻬﻮری، ﺗﻬﺮان ۱۳۵۸.
ـ ﺣﺎﻓﻆﺷﯿﺮازی، ﺧﻮاﺟﻪ
ﺷﻤﺲاﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ؛ دﯾﻮان؛ ﺑﻪاﻫﺘﻤﺎم ﻣﺤﻤﺪﻗﺰوﯾﻨﯽ و ﻗﺎﺳﻢﻏﻨﯽ؛ ﻣﻘﺪﻣﻪ، ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﮐﺸﻒاﻻﺑﯿﺎت
رﺣﯿﻢذواﻟﻨﻮر؛ اﻧﺘﺸﺎرات زوار؛ ﺗﻬﺮان ۱۳۶۹
ـ ﻣﻮﻟﻮی، ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ،
ﮔﺰﯾﺪه ﻏﺰﻟﯿﺎت ﺷﻤﺲﺗﺒﺮﯾﺰی، ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﻔﯿﻌﯽ ﮐﺪﮐﻨﯽ؛ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ؛
ﺗﻬﺮان ۱۳۸۹.
ـ ﻣﺜﻨﻮی ﻣﻌﻨﻮی، ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ
و ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﺳﺮوش؛ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ؛ ﺗﻬﺮان ۱۳۷۶.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر